Fantastyczna biologiczno-chemiczna:): 2011

BAROK

1. Nazwa epoki, czas trwania.

Nazwa barok pochodzi od portugalskiego słowa barocco i oznacza perłę o nieregularnym kształcie.

Barok narodził się we Włoszech. Epoka trwała przez cały wiek XVII do połowy wieku XVIII.

2. Filozofia:

Kartezjusz (René Descartes)

*powiedział: "Cogito ergo sum";

*wg niego dusza i ciało współistnieją, ale nie stanowią harmonijnej całości;

Blaise (Błażej) Pascal

*dogmaty religijne uznał za nadrzędne wobec praw naukowych;

*człowiek poznaje za pomocą rozumu i serca;

*twórca tzw. układu z Panem Bogiem;

*kondycja człowieka ma wymiar tragiczny, ponieważ człowiek z jednej strony jest nicością, jest rozdarty między duszą a ciałem, ale z drugiej strony posiada samoświadomość;

*człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą;

Benedykt (Baruch) Spinoza

*twórca panteizmu, czyli pojmowania Boga jako natury i natury jako Boga;

3. Mikołaj Sęp-Szarzyński, "O wojnie naszej":

*utwór należy do poezji metafizycznej (nurt liryki religijnej; poezja ta wykraczała poza realne doświadczenia, łącząc refleksję teologiczną z pojęciami z zakresu filozofii, etyki, czy nawet techniki; poeci, zaliczani do tego nurtu, żyli na przełomie epoki odrodzenia i baroku);

*podmiot liryczny:

-1. os. l. mn. - liryka podmiotu zbiorowego, podmiot liryczny identyfikuje się z innymi ludźmi, uogólnia rozważania dotyczące ludzkiego życia (zaimek "nasz");

-1. os. l. poj. - dzieli się z odbiorcą indywidualnymi uczuciami (czasowniki, np. "będę");

*adresat: Bóg (peryfrazy: "powszechny król", "prawdziwy pokój", "nadzieja zbawienia");

*pokój wewnętrzny daje szczęście;

*życie na ziemi to wieczna walka (antyteza: pokój - walka);

*z czym walczą ludzie na Ziemi?

-z szatanem (peryfraza: "srogi hetman ciemności") - próbuje nas zgubić;

-z chęcią posiadania dóbr materialnych ("marności), które i tak są ulotne;

-z ciałem ("ten nasz dom") - nawiązanie do filozofii Kartezjusza;

*podmiot liryczny jest "rozdwojony w sobie" - nawiązanie do filozofii Pascala;

*jedyną nadzieją w życiu jest wiara w Boga;

ŚRODKI STYLISTYCZNE:

*elpisa (brak czasownika "jest": "Pokój - szczęśliwość) - kondensacja wypowiedzi, znak ukrytych emocji;

*antytezy - ukazanie wewnętrznego rozdarcia, kontrastów (podmiot liryczny jest słaby, ale silnie wierzy);

*peryfrazy (omówienia) - ukazanie cech;

*przerzutnia - dramatyzm, dynamizm;

*inwersja - akcentowanie w inny sposób;

*oksymoron: "świata łakome marności";

*wykrzyknienie;

*pytanie retoryczne;

*wyliczenie;

4. Poezja Daniela Naborowskiego.

Nurt dworski w literaturze baroku:

*przejmował nowinki literackie płynące z zachodu;

*utwory cechował przerost formy nad treścią, bogactwo środków stylistycznych i błaha treść;

"Na oczy królewny angielskiej…"

*dominanta stylistyczna: antytezy, hiperbole, wyliczenia, anafory;

*adresatem jest królewna (liryka zwrotu do adresata - królewny angielskiej Elżbiety, córki Jakuba I);

*tematem wiersza jest piękno oczu:

*podmiot liryczny zachwyca się pięknem zewnętrznym kobiety;

*podmiot liryczny składa hołd pięknu jej oczu;

*utwór jest panegirykiem - ma charakter pochwalny;

*ma podtekst polityczny;

*podmiot liryczny chce zdobyć przychylność adresatki wypowiedzi;

*oczy królewny są pochodniami, gwiazdami, słońcami, niebem i bogami;

*autor posłużył się konceptem, czyli zaskakującym pomysłem, który oddaje niemożność zdefiniowania piękna oczu;

*podmiot liryczny ciągle prostuje wcześniejsze określenia, czyli zaprzecza sam sobie;

"Krótkość żywota":

*liryka bezpośredniego zwrotu do adresata

*adresatem jest każdy

*kreacja podmiotu lirycznego: mądry, filozof, myśli o przemijaniu; mówi, że dla człowieka nie istnieje teraźniejszość, czas szybko mija;

*obecność hiperboli: "byt nasz (…) czwartą częścią mgnienia", "kolebka grobem";

*wiersz nawiązuje do sentencji "marność nad marnościami";

*obecność oksymoronów: "matka ich mogiła", "kolebka grobem";

*uosobienie, animizacja: "godzina za godziną (…) chodzi";

"Na toż":

*liryka bezpośredniego zwrotu do adresata

*adresatem jest każdy

*kreacja podmiotu lirycznego: człowiek rozmyślający o życiu, przemijaniu, filozof;

*podmiot liryczny mówi, że każdy dzień skraca nasze życie; człowiek się starzeje, każdy dzień przynosi mu szkody;

*wiersz mówi, że trzeba być gotowym na śmierć;

*personifikacja: "dzień jeden drugi goni";

*apostrofa: "człowiecze hardy";

*paradoks: "dwukroć żyje ten, kto pamięta o śmierci";

*poezja metafizyczna;

5. Jan Andrzej Morsztyn

"Cuda miłości. Sonet."

*gra słowna;

*koncept;

*miłość - polisemia (wiele znaczeń);

*miłość rośnie, bo podmiot liryczny ciągle się o nią martwi i nieustannie o niej myśli;

*podmiot liryczny ma nadzieję, że miłość się spełni, bo jest pięknem;

*nadzieja - coś wymyślonego;

*napawa serce pewnością siebie;

*jest zaślepiony;

*pycha jest stąd, że jest wesoły i śmiały;

*jest śmiały, bo jest szalony i wyniosły;

*jest szalony, bo jest zły;

*jest zły, bo jest zapalczywy;

*pogłębia smutek, bo płacze i wzdycha;

*wznieca ogień;

*ogień roznieca wiatr (wiatr może przygasić lub wzniecić);

"Niestatek"

Utwór ten prezentuje wygląd kobiety w dwóch sytuacjach: kiedy żyje w zgodzie oraz kiedy jest pokłócona z mężczyzną. Podmiot liryczny to mężczyzna, a adresatką wiersza jest jego kochanka. W przypadku zgody podmiot liryczny wypowiada się o swojej wybrance w samych superlatywach, tworząc wykwintne porównania, wymienione po przecinkach na zasadzie wyliczenia. Jej oczy są wtedy jak ogień – gorące i namiętne. Czoło ma gładkość zwierciadła, włosy są złote, zęby piękne jak perły, cera (płeć) delikatna i biała jak zsiadłe mleko, usta czerwone jak koral, a policzki (jagody) rumiane jak purpura. W przypadku kłótni ta sama kobieta ma policzki jak u trędowatego, w ustach czeluść, cerę koloru ołowianej farby, zęby jak u szkapy, włosy podobne do pajęczyny, czoło pomarszczone jak pokryta rowkami deska do maglowania, a oczy wypalone jak popiół.

Nasuwa się pytanie – jak możliwe jest, aby ta sama kobieta wyglądała tak różnie w różnych sytuacjach? Utwór nie opisuje oczywiście rzeczywistego wyglądu białogłowy, to tylko kreacja poetycka. Kobieta nie wygląda w rzeczywistości tak różnie – taką widzi ją podmiot liryczny. Ten aspekt wiersza oddaje barokowy stosunek do piękna i brzydoty. Barokowi twórcy nie uznawali żadnych kanonów piękna – to, czy coś jest piękne, czy brzydkie, zależało od stosunku do przedmiotu osoby oceniającej go. Dwa wizerunki kobiety można także zinterpretować w trochę inny sposób – jako wyraz wpływu emocji, nastawienia na wygląd zewnętrzny kobiety. Gdy jest ona przychylnie nastawiona do mężczyzny, wygląda pięknie, gdy się z nim kłóci – brzydnie, zgodnie z powiedzeniem „Złość piękności szkodzi”.

Miłość jest w utworze przedstawiona jako gra dworska, nie ma w niej miejsca na głębię więzi emocjonalnej. Istotny jest jedynie wygląd wybranki serca oraz to, czy jest ona przychylnie nastawiona do podmiotu lirycznego.

Gatunkowo utwór należy do fraszki – jest krótki, zwięzły, żartobliwy, ma błahą tematykę. Napisany jest wierszem stychicznym (nie jest podzielony na zwrotki). Zawiera wiele środków stylistycznych, które nagromadzone razem tworzą zgrabną całość. Podstawowym środkiem jest kontrast – zestawione ze sobą dwa obrazy kobiety są diametralnie różne. Autor wiersza gromadzi w nim wyliczenia, które tworzą wyszukane porównania, odwołujące się do mniej lub bardziej stereotypowego obrazu kobiety pięknej bądź brzydkiej. Stereotypowe jest porównywanie włosów do złota, zębów do pereł, a namiętnych oczu do ognia, bardziej oryginalne porównania to ząb jak u szkapy czy czoło jak maglownia. Wyliczenia sprawiają, że utwór jest bardzo gęsty – w niewielkiej ilości słów stworzony zostaje bardzo sugestywny obraz. Warte zauważenia jest to, że poszczególne elementy wyliczenia są ustawione na zasadzie lustrzanego odbicia – w części pierwszej wymienione od pierwszego do ostatniego, w drugiej – od ostatniego do pierwszego.

6. Wacław Potocki

Sarmatyzm – barokowa formacja kulturowa dominująca w Rzeczypospolitej od końca XVI do drugiej połowy XVIII wieku. Opierała się na micie, jakoby szlachta polska miała pochodzić od Sarmatów – starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę.

"Wojna chocimska":

*narrator opowiada o wydarzeniach, które mu opowiedziano;

*tematem fragmentu jest opis bitwy pod Chocimiem;

*walka została opisana w sposób naturalistyczny;

*Turcy giną masowo;

*wszędzie pełno krwi;

*Polacy zadają rany, a Turcy tylko uderzają o zbroje Polaków;

ŚRODKI STYLISTYCZNE:

*hiperbola;

*antyteza: "Polak rany zadaje, Turczyn tylko dzwoni";

*paralelizm składniowy;

*wyliczenie;

*onomatopeje - oddają głosy bitwy;

*nagromadzenie czasowników - dynamizm;

WNIOSEK: Megalomania - widoczna duma autora z przynależności do narodu polskiego; poczucie własnej wyższości.

"Zbytki polskie":

*tematem wiersza jest narzekanie na nadmierne wydatki na zewnętrzne oznaki zamożności, często sprzeczne z faktycznym stanem posiadania;

*podmiot liryczny zaczyna od pytania, o czym Polska myśli, a w kolejnych wersach odpowiada, że szlachta myśli tylko o strojach, ozdobach, biesiadach;

*obywatele są bogaci, a ojczyzna biedna, bo szlachta nie płaci podatków na wojsko, co grozi jej upadkiem;

WNIOSEK: Wacław Potocki dostrzega także wady Polaków i poddaje je krytyce.

7. Molier, "Świętoszek":

Świat przedstawiony:

*czas wydarzeń: jeden dzień (lata 60. XVII w.);

*miejsce wydarzeń: Paryż, dom francuskiego mieszczanina Orgona;

*bohaterowie: Tartuffe, Orgon - pan domu, pani Pernelle - matka Orgona, Elmira - druga żona Orgona; Damis, Marianna - dzieci Orgona; Doryna - pokojówka;

"Nic złego chyba się nie stało":

*We fragmencie Orgon jest zapatrzony w Tartuffe'a, nie pyta o zdrowie dzieci i żony, tylko o to, jak się miewa Świętoszek. Występuje tu komizm postaci.

*Przedmiotem satyrycznego ujęcia w tym fragmencie jest Orgon. Ośmieszeniu podlega przejęcie się stanem Tartuffe'a, zamiast żony i dzieci.

*Naucza nas jak nie powinniśmy się zachowywać w stosunku do najbliższych (lekceważenie). Stawianie Ne pierwszym miejscu dobra rodziny. Dbanie o jej dobro.

*Orgon: łatwowierny, lekceważy bliskich, jest zapatrzony w Tartuffe'a, uległy;

Tartuffe: wykorzystuje Orgona, przebiegły;

* a) -zachowana została jedność czasu, miejsca i akcji;

-prawdopodobieństwo zdarzeń;

b) -charakter zabawny;

-tematyka obyczajowa;

-pomyślne zakończenie akcji dla bohaterów;

c)-problematyka moralna

-satyryczność i dydaktyczność utworu;

"Prawda przeciw pozorom":

*Wpływ Tartuffe'a na Orgona:

-nie dba o dzieci i żonę;

-nie przejąłby się ich śmiercią;

-świat traktuje jak kupę gnoju;

*Religijność Orgona:

-gorliwie wypełnia nakazy etyczne i obrzędowe;

-jego religijność przechodzi w dewocję, gdyż bohater domaga się podobnych zachowań od innych ludzi;

-jest także gotów poświęcić szczęście własnej rodziny, co może świadczyć o fanatyzmie;

*Zachowanie Tartuffe'a:

-leży krzyżem w kościele;

-całuje posadzkę;

-podaje Orgonowi święconą wodę;

-dzieli się datkami z innymi ubogimi;

-oskarża się o zabicie pchły podczas modlitwy;

*Postawa Kleanta:

-zarzuca Orgonowi zaślepienie, niewłaściwe ocenianie ludzi, nieumiejętność odróżnienia prawdy od fałszu, nietolerancję, uleganie pozorom;

-twierdzi, że ten, kto jest prawdziwie wierzący nie manifestuje swojej pobożności;

-ostrzega przed fałszywą pobożnością;

WNIOSEK: Kleant jest przykładem człowieka światłego, rozumnego, nieoceniającego człowieka po pozorach. Orgon to fanatyk religijny, który prawie doprowadził siebie i swoją rodzinę do nieszczęścia.

"Kto grzeszy w ukryciu, ten nie grzeszy wcale…"

*Reakcja Tartuffe'a na udawane zainteresowanie Elmiry:

-mówi, że nie jest wart szczęścia (jest nieufny);

-uwierzy dopiero, gdy tego szczęścia zakosztuje (przebiegły);

-dopytuje się, dlaczego Elmira czeka na dowody miłości (podejrzliwy);

*Zamiary Tartuffe'a wobec Elmiry i ich ocena:

-chce by Elmira została jego kochanką;

-mówi, że Elmira nie musi obawiać się gniewu nieba (hipokryzja);

-twierdzi, ze grzech zdrady weźmie na siebie;

-jego zdaniem grzech popełniony w ukryciu nie jest złem, gdyż zgorszenie wywołują tylko publiczne skandale;

-zna naukę, która umie wytłumaczyć zdradę (kazuistyka);

WNIOSEK: Molier poprzez postać Tartuffe'a obnaża swoistą moralność hipokrytów, którzy co innego mówią publicznie i co innego czynią w ukryciu. Pisarz wskazuje na różnicę pomiędzy prawdziwą pobożnością, a obłudą, demaskuje i napiętnuje zachowania nieetyczne.

8. Henryk Sienkiewicz, "Potop".

Świat przedstawiony:

* czas akcji: podczas najazdu na ziemie Rzeczypospolitej w latach 1655-1657;

*miejsce wydarzeń: Wielkopolska, Litwa, Śląsk, Małopolska;

*bohaterowie historyczni:

-Jan Kazimierz Waza - król Polski; po najeździe Szwedów uszedł na Śląsk, gdyż opuściła go większość szlachty;

-Janusz Radziwiłł - książę, wojewoda wileński, hetman wielki litewski, skłócony z królem, zwolennik zerwania unii polsko - litewskiej, ukazany jako zdrajca narodu

-Bogusław Radziwiłł - książę, kuzyn Janusza, kosmopolita, przystąpił do Szwedów, zdrajca ojczyzny;

-Jerzy Lubomirski - marszałek wielki koronny, walczył przeciwko Szwedom, ale postać niejednoznaczna;

-Paweł Jan Sapieha, Jan Zamoyski "Sobiepan" - postaci niejednoznaczne, opowiadające się jednak po stronie ojczyzny, jeśli to nie kolidowało z ich interesem.

*bohaterowie fikcyjni:

-Andrzej Kmicic;

-Aleksandra Billewiczówna;

-Michał Wołodyjowski;

-Onufry Zagłoba;

Historia w "Potopie".

*Historia w "Potopie" została zmieniona przez pisarza dla celów literackich. Sienkiewicz przedstawia Radziwiłłów jako zdrajców, ludzi pragnących korony, a Jana Kazimierza idealizuje, mimo, że tak naprawdę był on nieudolnym władcą, gorszył szlachtę skandalami obyczajowymi (romans z żoną Hieronima Radziejowskiego).

*Wpływ Janusza Radziwiłła na Kmicica:

-dzięki listom hetmana tworzy oddziały, przybywa do Kiejdan, chce uczestniczyć w wojnie, służyć ojczyźnie, by odzyskać dobre imię i przychylność Oleńki;

-zmanipulowany przez Janusza Radziwiłła składa mu przysięgę wierności, oddaje się pod jego komendę, ściąga na siebie hańbę i zyskuje miano zdrajcy;

-jest to zdrada nieświadoma, gdyż sądzi, że u boku Radziwiłła służy ojczyźnie;

Heroizm i miłość Kmicica.

*Kmicic jako szlachcic - Sarmata:

-paliwoda - szybko podejmuje decyzje, np. wyjazd do Upity;

-warchoł - pije, nie przestrzega prawa, oddaje się hulaszczemu życiu, np. pijatyka w Lubiczu;

-pieniacz - szybko się kłóci, jest pierwszy do bitki, np. reakcja na zamordowanie jego kompanów;

-kieruje się dumą i pychą szlachecką, ponad wszystko ceni honor, np. wierność przysiędze;

-anarchia wobec prawa, np. porwanie Oleńki;

-mściwy, np. spalił Wołomontowicze;

-świetny strzelec i szermierz;

-zdolny do uczuć wyższych, np. kocha Oleńkę, umie zrezygnować z prywaty dla dobra ojczyzny;

-patriota, np. broni Częstochowy, ratuje króla;

*Kmicic jako bohater dynamiczny.

pospolity hulaka, kieruje się pychą, awanturnik à nieświadomy zdrajca ojczyzny à Przeistacza się w Babinicza, broni Częstochowy, ratuje króla, daje wiele dowodów patriotyzmu, rezygnuje z prywaty

WNIOSEK: Przemianę Andrzeja Kmicica można odczytać jako symbol odrodzenia moralnego szlachty podczas najazdu szwedzkiego.

"Potop" - powieść o Polakach.

*Mit kompensacyjny.

Sienkiewicz napisał trylogię ku pokrzepieniu serc Polaków. Tak, jak biblijny potop był karą za grzechy, podobnie Potop Szwedzki jest karą za samowolę polskiej szlachty. Pisarz pokazał, że naród może się normalnie odrodzić i zwyciężyć wroga.

*Obraz społeczeństwa.

Sienkiewicz ukazał w "Potopie" panowanie społeczeństwa polskiego XVII w., począwszy od króla J. Kazimierza, poprzez magnaterię, średniozamożną szlachtę (Skrzetuscy, Zagłoba, Wołodyjowski), aż do mieszczaństwa i chłopów.

Pisarz przedstawił także różne postawy, jakie przyjmują Polacy w obliczu najazdu szwedzkiego. Jedni postanawiają połączyć się z najeźdźcą (Radziwiłłowie, Opaliński), inni dowodzą swego patriotyzmu i dochowują wierności Rzeczpospolitej (Lubomirski).

Szlachta początkowo jest zdezorientowana zdradą magnatów, przyjmuje Karola Gustawa jako legalnego króla. Cechuje ją niekarność, lekkomyślność, interesowność i krótkowzroczność. Później przechodzi przemianę, a punktem zwrotnym jest obrona Częstochowy, miejsca świętego dla Polaków. Wojska polskie pod wodzą Czarnieckiego zadają wrogowi coraz większe straty.

Wśród szlachty zdrajcą jest Kuklinowski, który dla zysku przeszedł na stronę wroga. Z kolei M. Wołodyjowski, J. Skrzetuski, O. Zagłoba to patrioci wierni ojczyźnie.

Mieszczaństwo i lud cechuje patriotyzm, zapał do walki, wierność królowi. Lud organizuje w lasach oddziały partyzanckie, które napadają na wrogów. Górale ratuję króla. Michałko prowadzi chorągiew polską na Szwedów. Mieszczaństwo, zmuszone do utrzymania wojska szwedzkiego, buntuje się.